Przejazd kolejowy, a dokładniej kolejowo-drogowy, to miejsce przecięcia się w jednej płaszczyźnie drogi publicznej lub wewnętrznej z linią kolejową. Inaczej mówiąc, jest to skrzyżownie toru ruchu pojazdów drogowych z torem ruchu pojazdów torowych. W Polsce jest ponad 14 tysięcy przejazdów kolejowych. Są to miejsca szczególnie niebezpieczne dla kierowców.
W pierwszej części artykułu omówimy rodzaje przejazdów kolejowych, w drugiej części znaki drogowe związane z przejazdami a w trzeciej części przepisy drogowe dotyczące zachowania kierowców przy zbliżaniu się do przejazdu kolejowego i na samym przejeździe.
Rodzaje przejazdów kolejowych
W Polsce przejazdy kolejowe dzielą się na sześć kategorii, w zależności od tego, czy ruch drogowy na przejeździe kierowany jest ręcznie czy automatycznie i w jakie urządzenia przejazd jest wyposażony.
Kategoria A – przejazdy, na których ruch na drodze jest kierowany przez uprawnionych pracowników kolei, tzw. przejazdy strzeżone. Przejazdy takie wyposażone są w rogatki (inaczej zapory drogowe, szlabany) zamykające całą szerokość jezdni i chodnik i ewentualnie dodatkowo w sygnalizację świetlną. Rogatki sterowane są ręcznie. Miejsce, z którego są sterowane może być, tuż przy przejeździe lub w pewnej odległości. Do tej kategorii należą też przejazdy bez rogatek, na których ruch na drodze jest kierowany sygnałami ręcznymi nadawanymi przez uprawnionych pracowników kolei. Przejazdy kategorii A stosuje się na najważniejszych drogach i najbardziej obciążonych liniach kolejowych i są one uznawane za najlepiej strzeżone.
Kategoria B – przejazdy, na których ruch drogowy jest kierowany za pomocą samoczynnych systemów, składających się z sygnalizacji świetlnej i rogatek, również należące do tzw. przejazdów strzeżonych. Na przejazdach kategorii B rogatki mogą zamykać całą jezdnię lub tylko połowę jezdni, czyli tylko wjazd na torowisko – są to wtedy tak zwane półrogatki. Stosowane na mniej obciążonych liniach, na których nie ma konieczności wyznaczania pracownika do strzeżenia przejazdu.
Kategoria C – przejazdy kolejowe, na których ruch jest kierowany, za pomocą samoczynnej sygnalizacji świetlnej (tzw. sygnalizator drogowy przejazdu kolejowego, w skrócie SDPK). Na tych przejazdach nie występują zapory w poprzek drogi (rogatki ani szlabany). Tego typu przejazdy znajdują w miejscach, gdzie mimo stosunkowo niewielkiego ruchu potrzebne są zabezpieczenia przed wypadkami.
Kategoria D – przejazdy kolejowe pozbawione urządzeń służących do kierowania ruchem na drodze, tak zwane potocznie przejazdy niestrzeżone. Oznaczone są jedynie znakami drogowymi. Tego rodzaju przejazdy znajdują się w miejscach o niewielkim ruchu i dobrej widoczności, umożliwiającej stwierdzenie kierującemu pojazdem, czy zbliża się pociąg.
Kategoria E – przejścia kolejowe dla pieszych, wyposażone w barierki i konstrukcje (tzw. labirynty), wymuszające na pieszym sprawdzenie, czy w obu kierunkach nie widać zbliżającego się pociągu.
Kategoria F – przejazdy i przejścia kolejowe niepubliczne, znajdujące się na drogach wewnętrznych. Przejazdy takie są zasadniczo zamknięte dla ruchu i otwierane na życzenie kierującego. Zapory na takich przejazdach mogą posiadać kłódkę i być dostępne tylko dla pracowników, np. lokomotywowni.
Więcej informacji na temat kategorii przejazdów kolejowych znajduje się w Rozporządzeniu Min. Infrastruktury i Rozwoju z dnia 20 października 2015.
Znaki drogowe umieszczane przed przejazdem kolejowym
Znaki pionowe
A-9 „przejazd kolejowy z zaporami”, przed przejazdem kolejowym wyposażonym w rogatki
A-10 “przejazd kolejowy bez zapór”, przez przejazdem kolejowym bez zapór (rogatek)
T-7 tabliczka wskazująca układ torów i drogi na przejeździe, umieszczana pod znakiem A-10 w przypadku
przecinania się toru z drogą pod kątem ostrym
B-20 „Stop”, na przejazdach kolejowych bez zapór lub z uszkodzonymi zaporami
B-32b “Stój – rogatka uszkodzona”, na przejazdach z uszkodzonymi zaporami
G-1a – słupek wskaźnikowy z trzema kreskami umieszczany po prawej stronie jezdni;
Słupek z trzema kreskami jest umieszczany pod znakiem A-9 lub A-10
G-1b – słupek wskaźnikowy z dwiema kreskami umieszczany po prawej stronie jezdni;
Słupek z dwiema kreskami jest umieszczany na 2/3 odległości znaku ostrzegawczego od przejazdu
G-1c – słupek wskaźnikowy z jedną kreską umieszczany po prawej stronie jezdni;
Słupek z dwiema kreskami jest umieszczany na 1/3 odległości znaku ostrzegawczego od przejazdu
G-1d / G-1e / G-1f – słupek wskaźnikowy z trzema kreskami / dwiema kreskami / jedną kreską, umieszczany po lewej stronie jezdni;
G-2 “sieć pod napięciem”
G-3 “krzyż św. Andrzeja przed przejazdem kolejowym jednotorowym”
G-4 “krzyż św. Andrzeja przed przejazdem kolejowym wielotorowym”
Znaki poziome
P-2 “linia pojedyncza ciągła” – na dojazdach do przejazdu kolejowo-drogowego i na przejeździe kolejowo-drogowym, w przypadku jezdni posiadającej więcej niż dwa pasy ruchu
P-4 “linia podwójna ciągła” – na dojazdach do przejazdu kolejowo-drogowego i na przejeździe kolejowo-drogowym,
P-12 “linia bezwzględnego zatrzymania – stop” ze znakiem P-16 “napis stop”
P-14 “linia warunkowego zatrzymania złożona z prostokątów” – na przejazdach kolejowo-drogowych kategorii C i D;
Zachowanie kierowców na przejazdach kolejowych
Przejazdy kolejowe to miejsca niezwykle niebezpieczne, w których w każdym przypadku należy zachować szczególną ostrożność, a więc wzmożoną uwagę i koncentrację.
Kierujący zbliżający się do przejazdu kolejowego powinien ograniczyć prędkość lub nawet zatrzymać się w celu przeprowadzenia analizy aktualnej sytuacji na przejeździe. Uwaga ta dotyczy wszystkich – bez wyjątku – przejazdów kolejowych: zarówno tych, które wyposażono w urządzenia zabezpieczające, jak i tych bez takich urządzeń. Jeśli nawet przejazd kolejowy posiada urządzenia zabezpieczające (zapory, półzapory, sygnalizację świetlną), trzeba się liczyć z możliwością wystąpienia awarii mechanizmu lub niedyspozycją dróżnika (np. zasłabnięcie) . W takim przypadku jedynie zachowanie najwyższych środków ostrożności zapobiegnie zderzeniu z pociągiem, prawie zawsze tragicznym w skutkach.
Na przejazdach kolejowych niedopuszczalne jest wyprzedzanie, objeżdżanie opuszczonych zapór lub pół zapór, wjeżdżania na przejazd jeśli podnoszenie urządzeń zabezpieczających zostało rozpoczęte lub nie zostało zakończone, a także wjeżdżanie na przejazd, jeżeli po przeciwnej jego stronie nie ma miejsca do kontynuowania jazdy.
Tragiczny wypadek kierowcy rajdowego Janusza Kuliga, czarna karta przejazdów kolejowych. Jeden z wielu mający miejsce na wyposażonym w urządzenia zabezpieczające przejeździe kolejowym pod Bochnią. Pracownik kolei nie zamknął zapór. Drużnik całkowicie zaniedbał swoje obowiązki, zasługując na ogólne potępienie, jednakże czy kierowca był tu bez winy? Był to znakomitej klasy wielki zawodnik, jednak tego feralnego dnia nie zastosował się do przepisów ruchu drogowego, co przypłacił życiem.
Jeżeli ze względu na warunki lokalne znaki ostrzegawcze umieszczono bliżej niż 150 m od przejazdu na drogach, na których dopuszczalna prędkość pojazdów przekracza 60 km/h, to pod znakiem ostrzegawczym umieszcza się słupek z dwiema kreskami, a słupek z jedną kreską na 1/2 odległości znaku ostrzegawczego. Jeżeli znak ostrzegawczy umieszczono w bezpośredniej bliskości przejazdu, to stosuje się tylko słupek z jedną kreską umieszczony pod znakiem ostrzegawczym.
Ustawa Prawo o Ruchu Drogowym
Art. 28 1. Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejazdu kolejowego oraz przejeżdżając przez przejazd, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność. Przed wjechaniem na tory jest on obowiązany upewnić się, czy nie zbliża się pojazd szynowy, oraz przedsięwziąć odpowiednie środki ostrożności, zwłaszcza jeżeli wskutek mgły lub z innych powodów przejrzystość powietrza jest zmniejszona.
2. Kierujący jest obowiązany prowadzić pojazd z taką prędkością, aby mógł go zatrzymać w bezpiecznym miejscu, gdy nadjeżdża pojazd szynowy lub gdy urządzenie zabezpieczające albo dawany sygnał zabrania wjazdu na przejazd.
3. Kierującemu pojazdem zabrania się:
1) objeżdżania opuszczonych zapór lub pół zapór oraz wjeżdżania na przejazd, jeżeli opuszczanie ich zostało rozpoczęte lub podnoszenie nie zostało zakończone;
2) wjeżdżania na przejazd, jeżeli po drugiej stronie przejazdu nie ma miejsca do kontynuowania jazdy;
3) wyprzedzania pojazdu na przejeździe kolejowym i bezpośrednio przed nim;
4) omijania pojazdu oczekującego na otwarcie ruchu przez przejazd, jeżeli wymagałoby to wjechania na część jezdni przeznaczoną dla przeciwnego kierunku ruchu.
4. W razie unieruchomienia pojazdu na przejeździe kolejowym, kierujący jest obowiązany niezwłocznie usunąć go z przejazdu, a jeżeli nie jest to możliwe, ostrzec kierującego pojazdem szynowym o niebezpieczeństwie.
5. Kierujący pojazdem lub zespołem pojazdów o długości przekraczającej 10 m, który nie może rozwinąć prędkości większej niż 6 km/h, przed wjazdem na przejazd kolejowy jest obowiązany upewnić się, czy w czasie potrzebnym na przejechanie przez ten przejazd nie nadjedzie pojazd szynowy, lub uzgodnić czas tego przejazdu z dróżnikiem kolejowym.
6. Przepisy ust. 1-4 stosuje się odpowiednio przy przejeżdżaniu przez tory tramwajowe; przepis ust. 3 pkt 3 nie dotyczy skrzyżowania lub przejazdu tramwajowego, na którym ruch jest kierowany