Kto i kiedy ma pierwszeństwo w ruchu drogowym?
Bardzo poważnym problemem na drodze jest kwestia pierwszeństwa przejazdu, kiedy mamy pierwszeństwo, a kiedy powinniśmy bezwzględnie ustąpić pierwszeństwa przejazdu innym uczestnikom ruchu. Kiedy możemy pojechać w sposób bezkolizyjny, a kiedy kolizyjny. Te i inne problemy występujące w ruchu drogowym spróbujemy przybliżyć kierującym, pamiętajmy, że z pozoru prosty błąd może zakończyć się bardzo groźnie. Dlatego popatrzmy na najważniejsze sytuacje.
Pierwszeństwo przy zmianie pasa ruchu na drodze
Z pozoru bardzo prosty manewr, a mianowicie zmiana pasa ruchu. Przy wykonywaniu tego manewru bezwzględne pierwszeństwo ma pojazd jadący swoim pasem. To oznacza, że jeśli chcemy zmienić pas ruchu, trzeba ustąpić pierwszeństwo pojazdowi jadącemu pasem, na który chcemy wjechać.
Przy równoczesnej zmianie pasa ruchu przez dwa samochody z pasów skrajnych na środkowy, pierwszeństwo ma samochód znajdujący się z prawej strony . Spotkałem się z opinią, że pierwszeństwo ma w takiej sytuacji pojazd, w którym kierowca pierwszy włączył kierunkowskaz. Taka zasada nie istnieje.
Art. 22. ust. 4 ustawy Prawo o Ruchu Drogowym: Kierujący pojazdem, zmieniając zajmowany pas ruchu, jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pojazdowi jadącemu po pasie ruchu , na który zamierza wjechać, oraz pojazdowi wjeżdżającemu na ten pas z prawej strony . Rozwiejmy kilka wątpliwości:
- Nieprawdą jest, że przy zmianie pasa ruchu pierwszeństwo ma pojazd, który pierwszy włączył kierunkowskaz – taka zasada nie
- Nieprawdą jest, że przy zmianie pasa ruchu pierwszeństwo ma pojazd, który jest bardziej z przodu – nie ma znaczenia, kto jest z przodu, jeśli może dojść do kolizji, to należy ustąpić pierwszeństwa zgodnie z zasadami.
Pierwszeństwo na skrzyżowaniu z ruchem kierowanym przez policjanta
W uproszczeniu mówi się, że osoba kierująca ruchem to policjant. Tak jest najczęściej, ale może być to każda osoba uprawniona do kierowania ruchem, na przykład: dróżnik na przejeździe kolejowym, celnik na przejściu granicznym, pracownik Zarządu Dróg i Mostów na „mijance” typu „wahadło” przy przebudowie drogi, pracownik żeglugi przy wjeździe na prom.
Jeżeli więc ruch jest kierowany przez osobę uprawnioną, na przykład policjanta, jego polecenia i sygnały są nadrzędne w stosunku do wskazań sygnalizacji świetlnej, znaków i przepisów. Policjant może nakazać kierującemu wjechanie na skrzyżowanie mimo wyświetlania sygnału czerwonego lub zabronić wjazdu mimo to, że wyświetlany jest sygnał zielony.
W szczególności policjant kierujący ruchem na skrzyżowaniu odwołuje zieloną strzałkę . Nie wolno wykonywać tzw. skrętu warunkowego, nawet jeśli wyświetlana jest zielona strzałka. Kierowca powinien zwracać uwagę wyłącznie na sygnały policjanta, a nie na sygnalizatory. O sygnalizatorach należy zapomnieć tak, jakby ich nie było!
Czytaj więcej na temat kierowania ruchem na skrzyżowaniu przez policjanta .
Pierwszeństwo na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną
Na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną o pierwszeństwie przejazdu decydują światła (o ile nie ma policjanta kierującego ruchem). Nie obowiązuje pierwszeństwo wynikające ze znaków drogowych pionowych, natomiast nadal istotne dla ustalenia pierwszeństwa są znaki poziome i przepisy ogólne.
Na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną stosuje się pomocniczo przepisy ogólne, dotyczące pierwszeństwa pojazdów jadących prosto (lub skręcających w prawo) przed skręcającymi w lewo .
Sygnalizacja świetlna odwołuje pierwszeństwo łamane. Na przedstawionym rysunku, pojazd skręcający w lewo ustępuje pierwszeństwa pojazdowi jadącemu na wprost, zgodnie z sygnalizacją świetlną, która wyświetla sygnał zielony dla tego kierunku. Niektórzy kierowcy błędnie interpretują taką sytuację, myśląc, że zielone światło upoważnia ich do jazdy zgodnie z tabliczką pokazującą pierwszeństwo przejazdu, czyli w kierunku łamanym (skręt w lewo). Tak jednak nie jest. Natomiast, gdyby na tym skrzyżowaniu sygnalizacja została wyłączona, lub gdyby było wyłącznie żółte, migające światło, to wówczas – zgodnie z hierarchią znaków i sygnałów, kierowanie ruchem przejmują znaki pionowe. Wtedy rzeczywiście pierwszeństwo miałby samochód skręcający w lewo.
Pojazd wykonujący na skrzyżowaniu skręt warunkowy przy zielonej strzałce, dopiero po zatrzymaniu może, rozpocząć skręcanie. Zatrzymanie jest obligatoryjne i wynika z ustawy o ruchu drogowym. Konieczność zatrzymania może też oczywiście wynikać z warunków ruchu.
Kierowca samochodu musi ustąpić pierwszeństwa pieszym przechodzącym przez przejście oraz pojazdom mającym zielone światło, czyli znajdującym się na drodze posiadającej pierwszeństwo przejazdu, w tym także pojazdom zawracającym.
Pierwszeństwo na skrzyżowaniu ze znakami, bez świateł
Jeżeli na skrzyżowaniu nie ma sygnalizatorów świetlnych (ani policjanta kierującego ruchem), ale występują znaki drogowe pionowe, to znaki pionowe decydują o pierwszeństwie przejazdu. Kierujący w takiej sytuacji powinien stosować się wyłącznie do wskazań znaków. W takiej sytuacji nie bierze się pod uwagę zasady pierwszeństwa dla pojazdów nadjeżdżających z prawej strony, tak zwanej zasady “prawej ręki”. Pierwszeństwo ma pojazd znajdujący się na drodze z pierwszeństwem przejazdu, przed pojazdem znajdującym się na drodze podporządkowanej.
Znak pierwszeństwa przejazdu (D-1) jest jednym z najważniejszych znaków drogowych świadczących o pierwszeństwie przejazdu na skrzyżowaniu. Często występuje on w połączeniu z tabliczkami uzupełniającymi, określającymi tak zwane łamane pierwszeństwo przejazdu.
W tej sytuacji istotnym jest fakt, że pojazd jadący drogą z pierwszeństwem przejazdu (również łamanym) zachowuje to pierwszeństwo bez względu na dalszy kierunek jazdy.
Czytaj więcej o pierwszeństwie przejazdu na skrzyżowaniach nierównorzędnych.
Pierwszeństwo na skrzyżowaniu równorzędnym
Na skrzyżowaniu, na którym nie ma sygnalizacji świetlnej ani znaków drogowych ustalających pierwszeństwo przejazdu, o pierwszeństwie decydują przepisy ogólne i zasada “prawej ręki”, czyli ustąpienie pierwszeństwa pojazdowi z prawej strony . Na skrzyżowaniu dróg podporządkowanych, popularnie skrzyżowanie nazywane jest równorzędnym. Skrzyżowanie równorzędne może także być oznaczone znakiem A-5. Uwaga: pierwszeństwo przejazdu zostaje ustalone przed wjazdem na skrzyżowanie, a nie na skrzyżowaniu. Podczas dojazdu do skrzyżowania powinno zostać ustalone pomiędzy uczestnikami ruchu pierwszeństwo przejazdu, które będzie obowiązywać na skrzyżowaniu. Rozstrzygając o kolejności przejazdu, pod uwagę bierzemy, ustawienie pojazdów na drogach prowadzących do skrzyżowania. Natomiast pozycja pojazdów na samym skrzyżowaniu nie ma znaczenia dla ustalenia pierwszeństwa.
Pierwszeństwo w takiej sytuacji ma pojazd jadący na wprost lub skręcający w prawo. Na skrzyżowaniu równorzędnym pojazd jadący na wprost ma pierwszeństwo przed pojazdem nadjeżdżającym z przeciwka, skręcającym w lewo. Jeżeli dwa pojazdy skręcają w tę samą drogę, to pierwszeństwo ma pojazd skręcający w prawo przed pojazdem skręcającym w lewo.
Jeżeli na skrzyżowaniu równorzędnym na przejazd oczekują cztery pojazdy to mamy problem. Rozwiązać tę sytuację może tylko uprzejmość kierujących, ponieważ każdy ma pojazd z prawej strony. Jeżeli nie mamy przekonania co do intencji kierującego z prawej strony, dającego nam sygnały, żeby jechać to proponuję poczekać. W razie kolizji winę będzie ponosił ten, kto nie ustąpił pierwszeństwa pojazdowi z prawej strony. Uwaga: Na powyższym rysunku samochód Straży Pożarnej nie wysyła sygnałów świetlnych, więc nie jest uprzywilejowany.
Szczególne zasady pierwszeństwa tramwajów w sytuacjach równorzędnych
Pamiętajmy, że omówione dotychczas zasady nie dotyczą pojazdów szynowych, czyli tramwajów. Tramwaje zawsze mają pierwszeństwo na skrzyżowaniu równorzędnym. Wyjątkiem są pojazdy uprzywilejowane (patrz niżej). Czytaj więcej o pierwszeństwie tramwajów na skrzyżowaniu.
Na rondzie zasady pierwszeństwa są, takie jak na skrzyżowaniu równorzędnym. Rondo to też jest skrzyżowanie równorzędne, występujący znak C-12 ruch okrężny informuje, tylko o kierunku jazdy wokół wyspy centralnej. Czytaj więcej o zasadach pierwszeństwa przejazdu na rondzie. Uwaga na tramwaj, w tej sytuacji pojazd szynowy ma pierwszeństwo przed pojazdami kołowymi. Nadal decyduje zasada prawej strony. Czytaj więcej o pierwszeństwie przejazdu tramwaju na rondzie.
Po co jest znak „Skrzyżowanie dróg” (A-5) ?
Jeżeli na skrzyżowaniu nie ma znaków ani sygnałów regulujących pierwszeństwo lub osoby kierującej ruchem, wówczas mamy do czynienia ze skrzyżowaniem równorzędnym. Po co więc ustawiany jest czasami przed skrzyżowaniem znak ostrzegawczy A-5 „skrzyżowanie dróg”? Droga z prawej strony może być nieczytelna dla kierowcy. Mianowicie, rodzaj nawierzchni lub długość tej drogi (są to czynniki decydujące o tym, czy w ogóle jest to skrzyżowanie, czy nie) może być niewidoczna z daleka, zasłonięta drzewami, parkanem, budynkiem lub w inny sposób. Może to być także droga wewnętrzna lub wyjazd ze strefy zamieszkania, gdzie ma miejsce włączanie się do ruchu. Natomiast znak A-5 stwierdza jednoznacznie, że przed nami znajduje się skrzyżowanie równorzędne i trzeba ustąpić pierwszeństwa pojazdowi z prawej strony.
Czytaj więcej o pierwszeństwie przejazdu na skrzyżowaniach równorzędnych .
Pierwszeństwo przy zawracaniu na skrzyżowaniu
Przypomnijmy generalną zasadę, że pierwszeństwo zostaje ustalone przed wjazdem na skrzyżowanie, a nie na skrzyżowaniu. Zilustruje to poniższy rysunek.
Czy na tym rysunku żółty samochód zawracający ustępuje pierwszeństwa, czy jedzie pierwszy? Ktoś mógłby pomyśleć, że ustępuje, bo jak zacznie zawracać, to nadjeżdżający czarny samochód znajdzie się z jego prawej strony, a przecież samochodowi z prawej strony trzeba ustąpić pierwszeństwa. Ale taka odpowiedź jest błędna, ponieważ zgodnie z ogólną zasadą, o pierwszeństwie rozstrzygamy przed wjazdem na skrzyżowanie, a nie w trakcie manewru zawracania. A przed wjazdem sytuacja wygląda jak na rysunku – to zawracający samochód jest z prawej strony i on ma pierwszeństwo, niezależnie, czy będzie skręcał w prawo, w lewo czy zawracał.
Jednak będąc w takiej, sytuacji pamiętajmy, że nie wszyscy znają dobrze przepisy ruchu drogowego i niewiedzę nadrabiają brawurą. Jeżeli zauważymy, że mamy do czynienia z takim osobnikiem to lepiej ustąpić mu pierwszeństwa, niech jedzie, tym razem dzięki naszej wiedzy znów mu się udało.
Na skrzyżowaniu dróg równorzędnych pojazd nadjeżdżający z prawej strony ma również pierwszeństwo podczas zawracania. Wynika to z wcześniej omawianej zasady. Wejdźmy w położenie kierowcy czarnego samochodu na rysunku obok. Podczas zawracania, w którymś momencie będzie tak ustawiony na skrzyżowaniu, że czerwony samochód będzie z jego prawej strony. Może wówczas powstać zła interpretacja przepisów, polegająca na ustąpieniu pierwszeństwa czerwonemu samochodowi, będącemu w tym momencie z prawej strony. Świadczyłoby to jednak o niezrozumieniu zasady ustalania pierwszeństwa przed wjazdem na skrzyżowanie.
Na skrzyżowaniu ze znakami określającymi kolejność przejazdu pojazd znajdujący się na drodze z pierwszeństwem zachowuje pierwszeństwo także podczas zawracania.
Podczas zawracania lub cofania poza skrzyżowaniem, na zwykłej drodze, kierujący pojazdem jest zobligowany do ustąpienia pierwszeństwa wszystkim uczestnikom ruchu. W tym przypadku nie stosuje się zasady prawej strony, nie mają znaczenia znaki ani inne przepisy.
Czytaj więcej na temat zawracania.
Pojazdy uprzywilejowane na skrzyżowaniu mają pierwszeństwo
Pojazd uprzywilejowany ma zawsze pierwszeństwo, niezależnie od przepisów, znaków i sygnalizacji, także poza obszarem zabudowanym. Kierujący takim pojazdem musi jednak stosować się do poleceń policjanta kierującego ruchem. Gdy samochód na sygnale wyprzedza auto jadące z przeciwka, trzeba zrobić miejsce, aby umożliwić manewr. Widząc zbliżający się pojazd uprzywilejowany nie, można ostro hamować. Najlepiej włączyć kierunkowskaz i zjechać na bok, aby ułatwić przejazd.
W takiej sytuacji w wielu krajach przyjęło się, że pojazdy stojące na środkowym i prawym pasie zjeżdżają w prawo, te na lewym w lewo. Widząc zbliżający się pojazd uprzywilejowany, przechodnie również mają obowiązek ustąpić pierwszeństwa. Słysząc syrenę, trzeba dokładnie się rozejrzeć i nie wchodzić na pasy. Gdy auto na sygnale wyprzedza, jadąc pod prąd, należy zatrzymać się, by ułatwić przejazd. Jeśli do skrzyżowania zbliża się pojazd na sygnale i nie może przejechać dalej, należy opuścić skrzyżowanie. Musimy jednak zachować ostrożność, aby nie spowodować kolizji.
Należy pamiętać także o zasadach pierwszeństwa przejazdu (a właściwie o obowiązku ustąpienia pierwszeństwa) wobec rowerzystów, wobec pojazdów podczas włączania się do ruchu i podczas cofania i omijania, a także wobec tramwaju na skrzyżowaniu i przy jeździe po torach tramwajowych usytuowanych w obrębie jezdni.